L'entreprise et ses clients ... To B & to C

Le nouveau Règlement d'exemption aux catégories d'accords verticaux et les nouvelles lignes directrices semblent ouvrir la porte à une approche plus libérale des restrictions verticales. La plupart des modifications sont généralement bienvenues, à l'exception de celles en matière de double seuil de parts de marchés, qui sont susceptibles de créer une situation d'incertitude juridique. La loi sur le crédit à la consommation ne présente pas seulement de l'intérêt pour les juristes d'entreprise des institutions financières. Les entreprises actives dans le B2C qui désirent soutenir leurs ventes par la mise à disposition d'un crédit à leur consommateur, se trouvent rapidement dans la position de prêteur ou d'intermédiaire de crédit. La responsabilité du juriste d'entreprise est considérable dans le cadre d'une législation protectrice du consommateur très détaillée. La nouvelle Loi sur les Pratiques du Commerce du 6 avril 2010 a apporté différentes nouveautés importantes mais il est toutefois certain qu'elle devra prochainement être revue en profondeur. A partir de cas concrets, l'Ombudsman illustre la marge d'appréciation dans la rédaction de son avis quant aux conditions générales B2C d'une institution financière. L'usage de conditions générales dans une relation B2B reste un exercice très difficile, en particulier pour le commerce international. Les modèles de conditions sont d'un grand secours pour la rédaction de bonnes conditions générales mais elles doivent toujours être adaptées aux besoins de l'entreprise. Une analyse contextuelle et critique de la nouvelle directive des droits du consommateur porte sur la nature de l'harmonisation du droit de rétractation dans les ventes à distance et les contrats négociés en dehors des établissements commerciaux, la relation avec le droit général des obligations et les plans de la Commission Européenne en matière d'«instrument optionnel» en matière de droit européen des contrats.
Une lecture minutieuse de cette directive et une comparaison avec les directives précédentes et la Loi belge en matière de Pratiques du Commerce et Protection du Consommateur génère un sentiment mitigé. Les avantages des modes extrajudiciaires de règlement des conflits (ou A.D.R. - Alternative Dispute Resolution) pour les entreprises, le consommateur et le grand public, sont nombreux. Les inconvénients de ces procédures sont également mentionnés.
Des questions spécifiques sont ensuite abordées, parmi lesquelles les possibilités de promouvoir une meilleure connaissance des A.D.R. et la problématique juridique de la prescription. Un débat en Belgique et au sein de l'Union Européenne est ouvert quant à l'opportunité ou la possibilité de créer un cadre juridique pour les actions collectives (« class actions »). En Belgique, deux cas récents de litiges « collectifs » ont été arbitrés par une transaction « collective ». Le droit néerlandais connaît une forme juridique de « transaction collective » (WCAM) qui servira très vraisemblablement de source d'inspiration pour les discussions au sein de l'Union Européenne et en Belgique.

**********

De nieuwe verticale vrijstellingsverordening op groepen verticale overeenkomsten en de nieuwe richtlijnen schijnen de deur open te doen voor een meer liberale aanpak van de verticale beperkingen. Meeste wijzigingen worden goed onthaald, met uitzondering van die met betrekking tot de dubbele marktaandeeldrempel die tot een situatie van rechtsonzekerheid kunnen leiden. De Wet Consumentenkrediet is niet alleen van belang voor de bedrijfsjuristen van de financiële instellingen. De bedrijven die in de "B2C" praktijk actief zijn en hun verkoop wensen te bevorderen door middel van het ter beschikking stellen van krediet aan de consument, komen snel in de positie van kredietgever minstens van kredietbemiddelaar terecht. De verantwoordelijkheid van de bedrijfsjurist is groot in het kader van een zeer gedetailleerde consumentenbeschermende wetgeving. De nieuwe Wet Marktpraktijken van 6 april 2010 heeft verschillende belangrijke vernieuwingen in het leven geroepen. De wet zal toch binnenkort alweer grondig moeten herschreven worden. Aan de hand van een aantal concrete voorbeelden, wordt geïllustreerd welke appreciatieruimte de Ombudsman heeft bij het opstellen van zijn advies met betrekking tot de algemene voorwaarden B2C van de financiële instelling. Het gebruik van algemene voorwaarden in de B2B-relatie blijft, zeker in de internationale handel, een zeer moeilijke oefening. Modelvoorwaarden kunnen helpen bij het opstellen van goede algemene voorwaarden, maar zij moeten steeds aan de noden van het bedrijf aangepast worden. In een contextuele en kritische analyse van de nieuwe richtlijn consumentenrechten is er gekeken naar de aard van de harmonisatie van het herroepingsrecht bij op afstand en bij buiten verkoopruimten gesloten overeenkomsten, de verhouding met het algemeen verbintenissenrecht en de plannen voor de Europese Commissie inzake het "optioneel instrument" in het Europees contractenrecht.
Een grondige lezing van deze richtlijn en een vergelijking met de vorige consumentenrichtlijnen en de Belgische Wet Marktpraktijken en Consumentenbescherming laat een gemengd gevoel achter. De voordelen van buitengerechtelijke geschillenregeling (of A.D.R. - Alternative Dispute Resolution) voor de ondernemingen, de consument en het grote publiek, zijn talrijk. Hun nadelen worden eveneens vermeld. Tenslotte worden er een aantal specifieke vragen onderzocht, waaronder de mogelijkheden tot bevordering van een betere bekendheid van A.D.R. en de juridische problematiek van verjaring. Er is momenteel zowel in België als binnen de Europese Unie een debat aan de gang over de vraag of het al dan niet wenselijk of mogelijk is om een juridisch kader voor groepsacties ("class actions") te creëren. In België, zijn er twee recente voorbeelden van "collectieve" betwistingen die via een "collectieve" dading werden beslecht. Het Nederlandse recht kent een juridische vorm van "collectieve dading" (WCAM) die hoogstwaarschijnlijk als inspiratiebron zal dienen voor de discussies binnen de Europese Unie en in België.